Khi viết ra kiệt tác Tam quốc diễn nghĩa, La Quán Trung đã không ngần ngại bộc lộ sự thiên vị của mình dành cho Lưu Bị. Trong bộ truyện, Lưu Bị luôn xuất hiện với tư cách là một chính nhân quân tử, có lòng bác ái, thương người, hành xử hết mực đạo đức. Còn Tào Tháo thì bị quàng cho cái ách “Tào tặc”, “gian hùng”, sẵn sàng giày đạp lên mọi thứ đạo đức, bất chấp mọi thủ đoạn để đoạt lấy lợi ích.
Cuộc đấu ngàn năm để tranh giành danh hiệu “dòng chính thống”
Nhìn lại dòng chảy lịch sử của phong kiến Trung Hoa, ta có thể dễ dàng nhận thấy: Lưu Bị và nhà Thục Hán giành chiến thắng áp đảo so với phe Tào Ngụy trong cuộc chạy đua trở thành “dòng chính thống”.
Từ thời Đông Tấn, giai cấp thống trị đã lựa chọn nhà Thục Hán làm dòng chính thống. Bởi vậy, Lưu Bị nghiễm nhiên được công nhận là “đế vương”, tập đoàn chính trị của ông cũng được thừa nhận như một vương triều chính thức.
Đến thời nhà Tống, làn gió nghiên cứu lịch sử nổi lên mạnh mẽ. Lịch sử Tam quốc cũng trở thành một chủ đề gây nên nhiều tranh cãi đối với giới văn nhân, trí thức lúc bấy giờ.
Sau cùng, học thuyết Lý học của Chu Hi chiếm thế thượng phong. Nhà “Thục” lại tiếp tục được coi là “đế” (vua), quân Tào trở thành “tặc” (giặc). Việc tập đoàn Tôn – Lưu soán ngôi Tào được coi là “kết cục đã định”.
Đến thời Nguyên – Minh – Thanh, các sử gia cũng dựa vào quan điểm “Đế Thục khấu Ngụy” (nhà Thục là vua, nhà Ngụy là giặc) để viết sử. Theo đó, muốn tôn vinh Lưu, ắt phải hạ bệ Tào.
Tào Tháo chưa đủ Nhân
Trong lịch sử, Tào Tháo không phải là kẻ tầm thường chút nào. Đó là một con người túc trí, đa mưu, biết binh pháp, giỏi quyền biến. Tào Tháo đánh trận giỏi, tiêu diệt được tất cả thế lực cát cứ ở miền bắc Trung Quốc thời bấy giờ như: Đổng Trác, quân Khăn Vàng, Đào Khiêm, Lã Bố, Trương Tú, Viên Thuật, Viên Thiệu, Lưu Biểu…
Ông cũng là một nhà chính trị quyền mưu, một “gian hùng thời loạn” như cách nói của nhiều người. Một trong những nước cờ chính trị được đánh giá là khôn ngoan bậc nhất của Tào Tháo là việc khống chế Hán Hiến Đế, lấy danh nghĩa nhà vua ra lệnh cho thiên hạ.
Ngoài ra, trên thi đàn, văn đàn, Tào Tháo cũng là một cái tên nổi bật. Ông cùng với hai con là Tào Phi và Tào Thực là những lá cờ đầu của thơ ca hồi cuối thời Đông Hán.
Dù có một sự nghiệp lẫy lừng nhưng Tào Tháo lại là một trong những kẻ “máu lạnh” nhất thời Tam quốc. Tam quốc diễn nghĩa đã thuật lại rất nhiều câu chuyện liên quan đến sự tàn độc của Tào Tháo. Từ chuyện giết hại cả nhà ông lão Lã Bá Sa vô tội đến cuộc thảm sát hàng vạn dân lành khi tiến đánh thành Từ Châu của Đào Khiêm. Họ Tào còn nổi tiếng với điển tích rút kiếm đâm chết kẻ hầu trong khi ngủ chỉ vì hắn lại gần vén chăn cho ông.
Chưa dừng lại ở đó, Tào Tháo còn có nhiều “tật xấu” mà hậu thế đã nhớ mặt đặt tên, có thể kể tới như sở thích “cướp vợ thiên hạ”, đa nghi, háo sắc…
Với Tào Tháo, chữ “nhân” không có chỗ đứng trong tình cảnh thiên hạ loạn lạc, giặc cướp như ong, quần hùng tranh thực, cá lớn nuốt cá bé như thời Tam quốc. Tào Tháo ưa dùng kỷ luật, bạo lực, quyền biến, thủ đoạn nên đương nhiên xem nhẹ nhân nghĩa. Chỉ một câu nói: “Ta thà phụ người chứ quyết không để người phụ ta” đã thể hiện rõ con người họ Tào.
Lưu Bị thắng vì coi Nhân Nghĩa như sinh mạng
Cần phải khẳng định rằng Lưu Bị là một người không có gì đặc biệt: xuất thân bình dân, chỉ là một anh bán giày cỏ. So với những đối thủ của mình, Lưu Bị thua kém rất nhiều về địa vị, ông không bằng Viên Thiệu, ba đời làm tam công. Về mưu lược, quyền biến, ông chắc chắn thua Tào Tháo. Về võ bị, Lưu Bị cũng không sánh nổi Lã Bố hay Đổng Trác. Nhưng xét về lòng nhân đạo, Lưu Bị xứng đáng với danh hiệu anh hùng, xứng đáng làm đế vương nhờ tấm lòng yêu thương bách tính, quảng đại, đức độ.
Bấy giờ, dưới trướng Lưu Bị tập hợp những nhân tài xuất sắc nhất thời Tam quốc : Quan Vũ, Trương Phi, Triệu Tử Long, Gia Cát Lượng, Bàng Thống, Hoàng Trung, Mã Siêu… Bản thân Lưu Bị cũng được xếp vào hàng anh hùng, hào kiệt trong thiên hạ. Có lần, khi ngồi đối ẩm cùng nhau, Tào Tháo trỏ vào mình và Lưu Bị mà nói: “Anh hùng trong thiên hạ bây giờ chỉ sứ quân và Tháo này mà thôi”.
Trong Tam quốc chí, một bộ sử liệu tin cậy hàng đầu về thời Tam quốc, Trần Thọ nhận định về Lưu Bị như sau: “Tiên chủ (tức Lưu Bị) là người khoan hồng, đức độ, có lòng tri nhân đãi sĩ, có phong phạm của Cao Tổ, là bậc anh hùng”.
Quả vậy, dù thua kém Tào Tháo nhiều mặt cả về thế và lực nhưng Lưu Bị có một vũ khí mà họ Tào không bao giờ có được, đó là lòng nhân nghĩa. Đúng vậy, với Lưu Bị, nhân nghĩa chính là sinh mạng, là lẽ sống của mình. Trái ngược với Tào Tháo, cách sống của Lưu Bị là: “Thà người phụ ta chứ ta quyết không phụ người”.
Lưu Bị luôn tỏ ra khiêm cung, nhã nhặn, nhẫn nhịn, đúng với tác phong của nhà nho đạo Khổng. Ông ba lần đến lều cỏ ở Long Trung cầu Gia Cát Lượng xuất sơn phò tá. Được Lưu Biểu nhường Kinh Châu, Lưu Bị cũng nhất mực từ chối vì cho là chuyện bất nghĩa.
Khi bị quân Tào truy đuổi gấp ở Phàn Thành, có đến mười mấy vạn người chạy nạn theo Lưu Bị. Có người khuyên ông nên bỏ dân ở lại mà tiến nhanh về Giang Lăng nhưng Lưu Bị nói: “Muốn làm việc lớn phải lấy dân làm gốc. Nay mọi người theo ta, nỡ lòng nào ta vứt bỏ họ”. Đến khi mang quân vào Ích Châu, Bàng Thống khuyên ông nên lừa giết Lưu Chương để đoạt lấy Ích Châu, Lưu Bị cũng gạt đi vì cho rằng đó là chuyện bất nghĩa.
Tư tưởng nhân nghĩa của Lưu Bị rất phù hợp với truyền thống đạo đức của người Á Đông. Bởi thế, thời gian càng lùi xa dần thì hình tượng Lưu Bị lại có phần lấn át hơn Tào Tháo.
Bởi vậy, mặc dù ở các phương diện khác, Lưu Bị chưa hẳn là người xuất sắc nhất, nhưng ông xứng đáng với danh xưng anh hùng, xứng đáng được hậu thế tôn sùng, trọng vọng.
Nếu xét dưới góc độ tài trí mưu lược Tào Tháo xứng đáng được đánh giá ở vị trí đầu tiên. Nhưng chỉ nhờ một chữ “nhân” này, hậu thế muôn đời đem Lưu Bị xếp trên Tào Tháo một bậc.
Bài học về nhân nghĩa thời Tam quốc, thiết tưởng đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Nhân nghĩa là cái gốc của mọi sự thành bại. Trong Bình Ngô đại cáo, Nguyễn Trãi từng viết: “Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân. Quân điếu phạt trước lo trừ bạo”. Nhân nghĩa trong quan niệm truyền thống không chỉ bó hẹp ở cách hành xử của một cá nhân. Nó còn là cách hành xử của cả một dân tộc. Phàm càng là làm chuyện lớn thì không thể quên điều nhân nghĩa.
