Tài dụng binh của Thừa tướng nhà Thục quả thật biến hoá khôn lường, mỗi trận đánh khác nhau lại có một kế khác nhau cho phù hợp với hoàn cảnh, có những kế sử dụng đi sử dụng lại mà quân địch vẫn mắc mưu, có những kế còn chưa nghe thấy bao giờ, cứ hư hư thực thực khiến Tư Mã Ý muôn phần kính nể.
Khi nhắc tới Tam Quốc, rất nhiều độc giả đều nghĩ ngay tới các nhân vật nổi tiếng làm nên thế chân vạc Ngụy – Thục – Ngô. Không ai khác đó chính là các quân chủ: Tào Tháo, Lưu Bị, Tôn Quyền. Bên cạnh đó các tướng lĩnh nổi danh cùng các trận chiến hào hùng cũng được nhắc tới.
Đặc biệt, trong những cuộc chiến gay cấn giữa Tào Ngụy và Thục Hán, không thế không nhắc đến hai vị quân sư là Tư Mã Ý và Gia Cát Lượng. Hai người được coi là kỳ phùng địch thủ, đấu với nhau suốt mười mấy năm trời mà chưa phân thắng bại.
Gia Cát Lượng mưu lược hơn người, tính toán khôn khéo, liệu việc như thần, đoán trước được đường đi của đối phương. Còn Tư Mã Ý cũng không phải chỉ đơn thuần là một mưu sĩ, nhà quân sự tầm thường. Ông đã sống sót qua 3 đời Tào gia, nổi danh bởi chữ “nhẫn” và sau cùng là người đặt nền móng cho nhà Tấn thay thế nhà Ngụy.
Có thể nói rằng, Gia Cát Lượng và Tư Mã Ý đều là những nhân tài hiếm có thời Tam Quốc, từng là trụ cột chèo lái hai tập đoàn ch.ính tr.ị nổi danh lúc bấy giờ.
Vào năm Kiến Hưng thứ 9, mùa xuân tháng hai, Khổng Minh Gia Cát Lượng lại dẫn 10 vạn đại quân ra đ.ánh Ngụy. Bấy giờ là năm Ngụy Thái Hòa thứ năm, Ngụy chủ Tào Tuấn nghe tin liền cho Tư Mã Ý đi phá đ.ịch.
Tư Mã Ý bảo Trương Cáp rằng: “Nay Khổng Minh rầm rộ kéo quân đi tất phải gặt lúa ở Lũng Tây, để làm lương thực. Ngươi nên dựng trại giữ Kỳ Sơn, ta với Quách Hoài tuần phòng các quận Thiên Thủy phòng quân gi.ặc đến gặt lúa“. Trương Cáp vâng lời, dẫn 4 vạn quân giữ Kỳ Sơn. Còn Tư Mã Ý kéo đại quân ra Lũng Tây.
Gia Cát Lượng đem quân đến Kỳ Sơn, sắp xếp quân đội đâu đấy, thấy ở bên sông Vị có quân Ngụy canh giữ, bèn bảo các tướng rằng: “Tư Mã Ý đã giữ ở đây rồi. Hiện nay, trong trại ta thiếu lương, hai ba lần sai người giục Lý Nghiêm vận đến mà không thấy. Ta đoán lúa ở Lũng Thượng đã chín, nên bí mật dẫn quân để gặt về”.
Khổng Minh bèn sai Vương Bình, Trương Ngực, Ngô Ban, Ngô Ý bốn tướng ở lại giữ Kỳ Sơn. Khổng Minh dẫn Ngụy Diên, Khương Duy và các tướng đến Lỗ Thành, tất cả hơn 3 vạn. Quan thái thú quận này vốn biết tiếng Khổng Minh, vội vàng mở cửa ra hàng. Đúng lúc này thám quân về báo, Tư Mã Ý đã dẫn 10 vạn đại quân tới Lũng Thượng.
Khổng Minh bèn lấy bản đồ khu vực này ra xem, rồi hỏi Thái Thú về một vị trí có tên là “Bãi cây m.a”, thì được biết, chỗ đó chẳng hề có m.a, nhưng mà khí vẩn u uất, tiếng gió rít nghe rất rợn người, nghe như m.a như qu.ỷ. Thấy vậy Khổng Minh bèn cười nói: “Trời cho ta thành công đây“.
Sau khi nghe Thái Thú miêu tả về địa hình có chỗ bất thường, Khổng Minh cười vì đã nghĩ ra được diệu kế l.ừa Trọng Đạt.
Khi ấy Khổng Minh sai Khương Duy dẫn một nghìn quân hộ xe, năm trăm quân đánh trống, phục sẵn mé sau Thượng Nhai. Sai Mã Đại, Ngụy Diên, mỗi người dẫn một nghìn quân hộ xe, năm trăm quân đánh trống, phục sẵn hai mặt tả hữu.
Mỗi mặt có một cái xe, dùng 24 người, mặc áo thâm, đi chân không, xõa tóc, chống g.ươm, tay cầm cờ phướng thất tinh đen, xúm quanh đẩy xe. Ba tướng nhận lệnh, dẫn quân đẩy xe đi.
Khổng Minh sai ba vạn quân mang sẵn liềm hái, thừng chạc, chực rình gặt lúa, lại sai 24 tên lính tráng, đều mặc áo thâm, xõa tóc đi chân không, cầm g.ươm đẩy một cỗ xe bốn bánh, sai Quan Hưng ăn mặc đóng vai thiên bồng, tay cầm ngọn phướng thâm, vẽ thất tinh, đi trước xe. Khổng Minh ngồi trên xe, nhằm trại Ngụy kéo đến. Quân Ngụy trông thấy cả kinh, không biết người, hay là qu.ỷ, vội vã về báo với Tư Mã Ý.
Tư Mã Ý ra trại nhìn xem, thấy Khổng Minh đội mũ trâm hoa, mặc áo cánh hạc, tay cầm quạt lông, ngồi trên xe bốn bánh. Tả hửu có 24 người tóc tai rũ rượi, tay cầm thanh k.iếm. Trước mặt có một người mang phướng thâm, hình như thần tướng trên trời. Ý nói: “Đây là Khổng Minh bày trò qu.ỷ qu.ái đây!“. Bèn gọi hai nghìn quân mã đến dặn rằng: “Chúng mày chạy cho mau, bắt cho kỳ hết lại đây”.
Quân Ngụy vâng lệnh, ra đuổi theo. Khổng Minh thấy quân Ngụy kéo đến, sai quay xe thong thả đi về trại Thục. Quân Ngụy quay ngựa cố sức đuổi, chỉ thấy gió lạnh gai gai, mây đen mờ mịt, đuổi hàng thôi đường mà vẫn không kịp.
Quân Ngụy lấy làm lạ, dừng ngựa lại bảo nhau rằng: “Quái lạ thay! Chúng ta đuổi miết một hồi, tới ba chục dặm đường mà vẫn thấy lù lù ở trước mặt, không sao kịp, chẳng biết duyên cớ làm sao?“.
Cứ thế, mỗi lần thúc quân đuổi thêm mấy chục dặm đường đều thấy mãi mà không đuổi kịp, không hiểu chuyện gì.
Lúc này Ý kéo binh đến hỏi thì tướng thuật lại y như vậy. Rồi gió lại rít, các tiếng rợn người, khói bay mịt trời, nửa mờ nửa tỏ, đang loay hoay không biết nên tiến tiếp hay nên về thì bỗng nghe thấy, ở mé tả trống trận nổi vang, một toán quân đổ ra.
Ý kịp sai quân chống cự, thì thấy trong đội quân Thục, có 24 người, xõa tóc đi chân không, áo đen phướng thâm, xúm xít đẩy một cổ xe. Trên xe Khổng Minh mũ thâm, áo bạc ngồi chễm chệ, tay cầm quạt lông phe phẩy.
Ý thất kinh nói: “Vừa mới đàng kia có Khổng Minh ngồi xe, đuổi năm chục dặm không kịp, sao ở đây lại có Khổng Minh? Lạ quá! Lạ quá!”.
Nói chưa dứt lời, ở mé hữu lại thấy trống đánh om sòm, một toán quân xô đến, trong bọn này cũng có Khổng Minh ngồi xe bốn bánh, tả hữu 24 người đi hộ vệ, y như đám trước. Ý ngờ vực lắm, quay lại bảo các tướng rằng: “Đây chắc là thần binh rồi“.
Quân Ngụy bấy giờ đã xôn xao, không dám đ.ánh nhau, tìm đường tháo chạy. Bỗng lại thấy trống đánh vang lừng, một đội quân kéo ra, cũng có Khổng Minh ngồi xe, hình dạng y như các đám trước.
Quân Ngụy kinh h.ãi vô cùng. Tư Mã Ý không biết là người hay q.uỷ, và quân Thục nhiều ít thế nào, s.ợ hết hồn hết vía, dẫn quân chạy miết về Thượng Nhai, đóng chặt cửa thành, không dám ra nữa.
Bấy giờ Khổng Minh mới sai ba vạn quân cắt hết lúa mạch ở Lũng Thượng, vận về Lỗ Thành, đập thóc ra phơi.
Tư Mã Ý ở trong thành Thượng Nhai, ba ngày không dám ra ngoài. Về sau thấy quân Thục rút hết, mới dám sai quân đi tuần tiễu. Quân tiễu bắt được quân Thục ở dọc đường đem về nộp Tư Mã Ý, người này kể lại sự tình Ý mới ngã ngửa đập bàn khóc: “Khổng Minh thực có tài xuất qu.ỷ nhập thần”.
Tài dụng binh của Thừa tướng nhà Thục quả thật biến hoá khôn lường, mỗi một trận đánh khác nhau lại có một kế khác nhau cho phù hợp với hoàn cảnh, có những kế sử dụng đi sử dụng lại mà quân địch vẫn mắc mưu, có những kế còn chưa nghe thấy bao giờ, cứ hư hư thực thực.