Trong số các quân chủ đứng đầu những thế lực lớn thời Tam quốc, Lưu Bị được xem là một trong số những người có xuất phát điểm thua kém hơn cả.
Trong Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung, Tào Tháo, Lưu Bị, Tôn Quyền là ba thế lực lớn nhất thời Tam quốc. Đây cũng là ba nhân vật đã đánh bại những đối thủ khác trong các cuộc quần hùng tranh phân, tạo nên thế chân vạc vững chắc. Trong đó Lưu Bị là người có xuất phát điểm thua kém hơn cả.
Lưu Bị là hoàng đế khai quốc nước Thục Hán.
Theo Tam quốc chí của sử gia Trần Thọ, mô tả Lưu Bị là người cao bảy thước rưỡi, không có râu, vành tai rất lớn, mắt có thể nhìn thấy, hai tay rất dài tới đầu gối. Về tính cách ông là người ít nói, mừng giận không lộ ra mặt.
Mặc dù ông tự xưng là dòng dõi hoàng tộc nhà Hán, nhưng mối liên hệ họ hàng này đã quá lâu đời, khó ai có thể kiểm chứng độ xác thực.
Từ thời ông nội, gia cảnh của nhà họ Lưu bắt đầu sa sút. Tới đời cha của Lưu Bị, thực lực gia đình từ lâu đã chẳng bằng trước kia.
Gia cảnh khó khăn và mồ côi cha sớm, Lưu Bị phải cùng mẹ làm nghề bện giày cỏ, chiếu cỏ để kiếm sống.
Dù xuất thân của Lưu Bị không hoàn hảo, nhưng ông không cam chịu số phận, thay vào đó ông có một ước mơ lớn, hơn những người bình thường rất nhiều lần. Có giai thoại trong dân gian kể rằng, khi Lưu Bị còn nhỏ, ông đã chỉ vào một cây dâu lớn và nói với đám bạn, sau này ông nhất định phải ở nhà cao cửa rộng.
Nhà cao cửa rộng ông muốn nhắc đến chính là kiệu dành riêng của hoàng đế, chỗ ngồi của thiên tử. Chú của Lưu Bị đã nghe thấy, vội vàng ngăn cản ông lại: “Trẻ con không được nói bậy, cẩn thận bị chém đầu, chu di cửu tộc”.
Lưu Bị là người có xuất phát điểm thua kém Tào Tháo và Tôn Quyền.
Sau này Lưu Bị gặp được một vị quý nhân là Lưu Nguyên Khởi. Nhân vật này chính là người đã giúp Lưu Bị được bái danh sư Lư Thực làm thầy, hơn nữa còn có cơ hội kết giao với hậu duệ của một dòng họ danh gia vọng tộc là Công Tôn Toản. Lưu Bị cùng Công Tôn Toản và Lưu Đức Nhiên trở thành học trò của Lư Thực.
Dù nhà nghèo nhưng danh tiếng là dòng dõi Hán thất, Lưu Bị vẫn kết giao được với những người có danh vọng như Công Tôn Toản, Lưu Đức Nhiên.
Về sau Lưu Bị đã gặp gỡ và kết giao với Quan Vũ và Trương Phi. Ba người rất thân thiết với nhau, coi nhau như anh em một nhà. Nhà Đông Hán ngày càng suy yếu, nhiều nơi tình hình địa phương không ổn định, Lưu Bị đã tập hợp thanh niên trong xóm đứng ra bảo vệ trật tự. Ông được mấy người phú thương làm nghề buôn ngựa ở nước Trung Sơn là Trương Thế Bình và Tô Song trợ giúp, vì thế Lưu Bị có thể duy trì trong tay một đội quân nhỏ trong vùng.
Lưu Bị, Quan Vũ và Trương Phi kết nghĩa huynh đệ tại vườn đào.
Trong Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung có đoạn: Lưu Bị, Quan Vũ và Trương Phi ba người tâm đầu ý hợp, quen biết không lâu đã kết bái huynh đệ tại vườn đào Trương gia.
Cũng kể từ đó, ba người huynh đệ khác họ ấy đồng tâm hiệp lực lập nghiệp. Kết quả là sau nửa đời lang bạt, Lưu Bị từ một người làm nghề đan giày dệt chiếu đã từ từ gây dựng thế lực và trở thành Hoàng đế Thục Hán (một trong ba thế lực tạo thành “thế chân vạc” thời Tam quốc).
Lưu Bị (161 – 223) hay còn gọi là Hán Chiêu Liệt Đế, là một vị thủ lĩnh quân phiệt, hoàng đế khai quốc nước Thục Hán thời Tam quốc trong lịch sử Trung Quốc.
Ông là một trong những nhân vật chính của tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa. Trong tác phẩm này La Quán Trung xây dựng Lưu Bị là nhân vật chính diện, có lòng nhân từ bác ái, thương dân như con của một vị vua hiền (Tuyệt nhân là Lưu Bị, tuyệt gian là Tào Tháo, tuyệt trí là Khổng Minh).
