Trong số những mưu sĩ thuộc giai đoạn cuối thời Đông Hán và đầu thời Tam quốc, Tư Mã Ý được xem là một nhân vật gây ra rất nhiều tranh cãi.
Tư Mã Ý (179 –251) tự Trọng Đạt, là nhà chính trị, nhà quân sự phục vụ nước Tào Ngụy thời kỳ Tam quốc trong lịch sử Trung Quốc. Ông cũng là người đặt nền móng cho nhà Tây Tấn thay thế nhà Nguỵ.
Có ý kiến cho rằng, vị mưu sĩ họ Tư Mã này vốn là một bậc đại trí giỏi ẩn nhẫn và có biệt tài tùy cơ ứng biến. Quan điểm khác lại nhận định, ông thực chất là một “gian hùng” có nhiều quỷ kế đa đoan.
Thế nhưng thực tế lịch sử đã chứng minh, dù cho Tư Mã Ý có mang bản chất thế nào thì ông vẫn trở thành người chiến thắng sau cùng, còn cơ nghiệp của hết thảy các nhân vật nổi danh trước đó đều trở thành bước đệm trên con đường thống nhất Tam quốc của gia tộc Tư Mã.
Tuy nhiên cổ nhân có câu “núi cao còn có núi cao hơn”, người giỏi ắt sẽ có người giỏi hơn. Mặc dù Tư Mã Ý có thể xem là kẻ chiến thắng cuối cùng, nhưng dù cho có là một con người đầy dã tâm nhưng biết ẩn nhẫn, Tư Mã Ý vẫn ý thức được rằng Tào Tháo không phải là một con người đơn giản, càng không phải là nhân vật dễ để bị qua mặt.
Đây chính là lý do khiến ông từng từ chối phụng sự cho vị quân chủ này và thậm chí không dám thi triển tài năng khi Tào Tháo còn tại thế.
Tào Tháo.
Trong lịch sử Trung Quốc, Tào Tháo là một trong những nhân vật gây tranh cãi nhất, nhưng người ta không thể phủ nhận những gì mà Tào Tháo đã làm được.
Hình tượng Tào Tháo được mô tả khá tiêu cực, đặc biệt là trong tác phẩm Tam Quốc diễn nghĩa của La Quán Trung, thế nhưng tài năng và sự mưu lược của con người này đã để lại cho hậu thế những bài học vô cùng giá trị.
Trong Tam quốc chí của sử gia Trần Thọ, có chép lại một giai thoại là Tào Tháo hỏi Tư Mã Ý: “Tại sao lòng bàn chân trắng hơn tay và mặt?”.
Tư Mã Ý thông minh, tài cao nhưng nghĩ hoài không biết trả lời làm sao cho đúng câu hỏi của Tào Tháo.
Tào Tháo liền nói: “Bởi vì nó được che đậy”.
Tư Mã Ý nghe xong tái người hoảng hốt, câu hỏi và câu trả lời của Tào Tháo đã đánh trúng vào dã tâm của mà Tư Mã Ý đang nung nấu.
Câu nói trên của Tào Tháo không chỉ là câu hỏi đơn thuần. Ngụ ý của Tào Tháo là ông biết được Tư Mã Ý có lòng riêng, tham vọng riêng vẫn còn giấu diếm, Tào Tháo nói ra để Tư Mã Ý hiểu rằng con mắt nhìn người của ông sâu sắc và thâm thúy thế nào.
Đây là hành động răn đe nhắc cho Tư Mã Ý biết ai là người đang cưu mang mình, để Tư Mã Ý biết cách mà sống, từ bỏ dã tâm, bằng không việc loại bỏ Tư Mã Ý với Tào Tháo là điều vô cùng đơn giản.
Tào Tháo và Tư Mã Ý.
Từ đó Tư Mã Ý chỉ giữ vai trò hỗ trợ, cố vấn và có phần bị lu mờ trước nhiều tên tuổi mưu sĩ nổi danh của tập đoàn Tào Ngụy khi đó. Chỉ tới khi phò trợ và ủng hộ Thế tử Tào Phi, ông mới dần gây dựng được chỗ đứng cho mình.
Nhiều người đọc hay xem Tam quốc diễn nghĩa đều rõ là Tư Mã Ý chính là người đặt nền móng cho họ Tư Mã sau này thống nhất thiên hạ và chấm dứt thời kỳ Tam quốc. Tất nhiên, thời điểm này thì Tào Tháo đã qua đời.
Do đó sẽ không hề quá lời nếu nói rằng, Tào Tháo chính là người có thể khiến Tư Mã Ý chỉ mới nghe danh cũng đã đủ để sợ mất mật. Chỉ tiếc rằng, dù Tào Tháo từ sớm đã nhìn ra dã tâm của Tư Mã Ý, nhưng lại không diệt trừ con người này, cuối cùng để lại mầm họa khiến nhà Ngụy diệt vong.
