Bản lĩnh và kinh nghiệm của Triệu Vân đã giúp Gia Cát Lượng giảm thiểu tối đa 𝚝𝚑𝚒𝚎̣̂𝚝 𝚑𝚊̣𝚒 trong lần Bắc phạt thứ nhất 𝔱𝔥𝔞̂́𝔱 𝔟𝔞̣𝔦.
Trong Tam Quốc Diễn Nghĩa của nhà văn La Quán Trung, Triệu Vân cùng với Quan Vũ, Trương Phi, Hoàng Trung và Mã Siêu được ca tụng là Ngũ Hổ Tướng nhà Thục Hán. Tuy nhiên, sau khi Lưu Bị đ𝚊́𝚗𝚑 𝚋𝚊̣𝚒 Tào Tháo ở Hán Trung, cũng là lúc nhà Thục Hán cũng bắt đầu sự thoái trào.
Cùng với những 𝔱𝔥𝔞̂́𝔱 𝔟𝔞̣𝔦 tại Kinh Châu và Di Lăng, là sự ra đi của nhóm Ngũ Hổ Tướng khi Quan Vũ và Hoàng Trung 𝑡𝑢̛̉ 𝑡𝑟𝑎̣̂𝑛, Trương Phi bị 𝚊́𝚖 𝚜𝚊́𝚝, còn Mã Siêu thì 𝚋𝚎̣̂𝚗𝚑 𝚌𝚑𝚎̂́𝚝, chỉ còn lại duy nhất Triệu Vân là tại thế.
Bản thân Triệu Vân cũng cả đời đi theo Lưu Bị nam chinh bắc 𝔠𝔥𝔦𝔢̂́𝔫, trở thành một trong những mãnh tướng được Lưu Bị tin tưởng nhất.
Đáng chú ý nhất là đến năm Triệu Vân đã lớn tuổi, ông vẫn dũng mãnh tham gia 𝔠𝔥𝔦𝔢̂́𝔫 dịch phạt Bắc cùng Gia Cát Lượng. Trong đó 𝚝𝚛𝚊̣̂𝚗 𝚌𝚑𝚒𝚎̂́𝚗 tại Cơ Cốc có thể nói là trận đ𝚊́𝚗𝚑 lớn cuối cùng nhưng cũng là trận 𝔱𝔥𝔞̂́𝔱 𝔟𝔞̣𝔦 gần như duy nhất trong đời Triệu Vân.
Triệu Vân được ca tụng là đệ nhất v.õ tướng thời Tam Quốc.
Bối cảnh 𝚝𝚛𝚊̣̂𝚗 𝚌𝚑𝚒𝚎̂́𝚗 Cơ Cốc bắt đầu từ năm Kiến An thứ 6, Gia Cát Lượng sau khi trình lên Hậu chủ Lưu Thiện “Xuất sư biểu” đã bắt đầu 𝔠𝔥𝔦𝔢̂́𝔫 dịch phạt Bắc lần thứ nhất.
Triệu Vân cùng tướng Đặng Chi được lệnh dẫn số ít quân lính thực hiện kế 𝑛𝑔ℎ𝑖 𝑏𝑖𝑛ℎ, 𝚌𝚑𝚒𝚎̂́𝚖 Cơ Cốc, khiến quân Ngụy nghĩ rằng hướng tiến quân của nhà Thục Hán là công đ𝚊́𝚗𝚑 cố đô Trường An.
Trong khi đó, Gia Cát Lượng dẫn đại quân chủ lục tiến đ𝚊́𝚗𝚑 dải Lũng Hữu của Tào Ngụy, khiến quân Ngụy bất ngờ không có sự đ𝑒̂̀ 𝑝ℎ𝑜̀𝑛𝑔 chuẩn bị. Do đó ba quận Nam An, Thiên Thủy và An Định tại Lũng Hữu không có cách nào chống đỡ, các thái thú ba quận thậm chí còn bỏ thành 𝑡ℎ𝑎́𝑜 𝑐ℎ𝑎̣𝑦.
Để 𝑛𝑔𝑎̆𝑛 𝑐𝑎̉𝑛 bước tiến vũ 𝔟𝔞̃𝔬 của 𝚚𝚞𝚊̂𝚗 đ𝚘̣̂𝚒 Thục Hán, Tào Ngụy đã cử mãnh tướng Tào Chân đích thân dẫn đại quân đi đ𝚊́𝚗𝚑 chặn. Sau đó, Triệu Vân dẫn một số ít binh lính thành công trong việc dẫn dụ đại quân của Tào Chân đến lối vào Cơ Cốc, tạo điều kiện thuận lợi cho cánh quân chủ lục của Gia Cát Lượng tiếp tục 𝑡𝑖𝑒̂́𝑛 𝑐𝑜̂𝑛𝑔.
Chỉ tiếc, Mã Tốc lúc này tự ý thay đổi chiến thuật khiến Nhai Đình thất thủ, làm quân Thục mất bàn đạp quan trọng, thì Triệu Vân dù số quân ít ỏi vẫn có thể tiếp tục giữ chân Tào Chân thêm một thời gian dài, giúp Gia Cát Lượng chiến thắng trong cuộc 𝔠𝔥𝔦𝔢̂́𝔫 thời gian với Tư Mã Ý ở Lũng Hữu.
Mã Tốc được xem là chân truyền của Gia Cát Lượng, trước đó lại góp công trong chiến dịch bình định phía Nam, nên trong chiến dịch phạt Bắc lần này được Gia Cát Lượng tin tưởng giao cho trấn thủ trọng điểm Nhai Đình.
Tuy nhiên, vì tự cho mình là thông minh, Mã Tốc đã làm trái kế sách đề ra của Gia Cát Lượng, thay vì đóng quân ở đường lớn gần nguồn nước để dễ dàng cố thủ Nhai Đình, Mã Tốc mang quân đóng trại trên núi với ý đồ từ trên cao đ𝚊́𝚗𝚑 xuống thế như chẻ tre. Lúc này tướng quân Tào Ngụy là Trương Cáp ra lệnh 𝑏𝑎𝑜 𝑣𝑎̂𝑦 chân núi, 𝚌𝚑𝚒𝚎̂́𝚖 lấy nguồn nước. Quân của Mã Tốc trở nên 𝚛𝚘̂́𝚒 𝚕𝚘𝚊̣𝚗 vì thiếu nước và bị Trương Cáp 𝑡𝑖𝑒̂́𝑛 𝑐𝑜̂𝑛𝑔 𝚝𝚒𝚎̂𝚞 𝚍𝚒𝚎̣̂𝚝.
Nhận được tin Trương Cáp đã 𝚌𝚑𝚒𝚎̂́𝚖 được Nhai Đình, Tào Chân liền xuất binh tổng lực công đ𝚊́𝚗𝚑 Triệu Vân. Thế nhưng, nhờ vào bản lĩnh và kinh nghiệm 𝔠𝔥𝔦𝔢̂́𝔫 đấu lâu năm, Triệu Vân vẫn có thể cố thủ Cơ Cốc, nhằm câu thêm thời gian giúp đại quân của Gia Cát Lượng rút lui, nhờ đó đã giúp giảm thiểu đáng kể 𝑡𝑜̂̉𝑛 𝑡ℎ𝑎̂́𝑡 cho 𝚚𝚞𝚊̂𝚗 đ𝚘̣̂𝚒 Thục Hán.
Sau khi Gia Cát Lượng đang lui binh, Triệu Vân cũng bắt đầu rút quân từ Cơ Cốc, Tào Chân tinh ý phát hiện ý đồ lui binh của quân Thục liền thừa thế 𝚝𝚛𝚞𝚢 𝚔𝚒́𝚌𝚑, Triệu Vân thấy vậy chủ động ở lại bọc hậu phía sau.
Trong lúc 𝑛𝑔𝑢𝑦 𝑐𝑎̂́𝑝, Triệu Vân quyết định 𝚙𝚑𝚘́𝚗𝚐 𝚑𝚘̉𝚊 𝚝𝚑𝚒𝚎̂𝚞 𝚛𝚞̣𝚒 Cơ Cốc, đ𝚘̂́𝚝 𝚌𝚑𝚊́𝚢 con hẻm duy nhất nối giữa Trung Nguyên và Thục Địa, khiến Tào Chân không thể tiếp tục 𝑡𝑟𝑢𝑦 đ𝑢𝑜̂̉𝑖.
Do đó, trong 𝚝𝚛𝚊̣̂𝚗 𝚌𝚑𝚒𝚎̂́𝚗 này, Triệu Vân do quân ít thế yếu đã phải chịu 𝔱𝔥𝔞̂́𝔱 𝔟𝔞̣𝔦 trước đại tướng Tào Chân của nhà Ngụy. Tuy nhiên, trong tình thế cấp bách, Triệu Vân vẫn bình tĩnh ứng phó, giúp quân Thục giảm thiểu tối đa tổn thất, có thể nói tuy bại nhưng vẫn lập công đầu.
Trong “Triệu Vân biệt truyện” có viết, Gia Cát Lượng hỏi rằng “Việc rút quân ở Nhai Đình, binh tướng ta chẳng ai không bị 𝑡ℎ𝑖𝑒̣̂𝑡 ℎ𝑎̣𝑖, việc lui quân ở Cơ Cốc, binh tướng ở đấy chẳng mấy 𝑡𝑜̂̉𝑛 𝑡ℎ𝑎̂́𝑡, lý do vì sao?”. Đặng Chi báo lại “Triệu tướng quân tự thân đi đoạn hậu, quân tư trang vật dụng, đều không bỏ sót, binh tướng được vô sự nên không 𝑡𝑜̂̉𝑛 𝑡ℎ𝑎̂́𝑡 gì”.
Sau khi về nước, Triệu Vân bị 𝑔𝑖𝑎́𝑛𝑔 𝑐ℎ𝑢̛́𝑐 thành Định quân tướng quân. Gia Cát Lượng thấy ông không để 𝑡𝑜̂̉𝑛 𝑡ℎ𝑎̂́𝑡 quân sĩ, cho phép ông lấy vải vóc 𝚌𝚑𝚒𝚎̂́𝚖 được để thưởng cho quân nhưng ông từ chối vì không đáng nhận thưởng.
Năm đó Triệu Vân cũng đã lớn tuổi, nên Cơ Cốc chính là 𝚝𝚛𝚊̣̂𝚗 𝚌𝚑𝚒𝚎̂́𝚗 cuối cùng trong đời ông. Một năm sau 𝚝𝚛𝚊̣̂𝚗 𝚌𝚑𝚒𝚎̂́𝚗 đó, Triệu Vân bệnh nặng 𝑞𝑢𝑎 đ𝑜̛̀𝑖, Ngũ Hổ Tướng nhà Thục Hán cũng 𝑏𝑖𝑒̂́𝑛 𝑚𝑎̂́𝑡 từ đây.
