Năm xưa, khi Tư Mã Ý vẫn còn là đại thần dưới trướng của Ngụy Văn Đế Tào Phi, đã từng phát hiện và cất nhắc một tiểu tốt vô danh ở thành Lạc Dương, không ngờ nhiều năm sau, cũng chính tiểu tốt này, đã làm được việc mà chính Tư Mã Ý cũng không ngờ tới, khiến Lưu Bị, Gia Cát Lượng ᴄʜếᴛ không nhắm mắt.
Khi nhắc đến Tam Quốc những người hâm mộ lịch sử cũng nhớ về Lưu Bị, Tào Tháo, Tôn Quyền, Gia Cát Lượng, ngũ hổ tướng,…cùng các trận chiến làm nên lịch sử Ngụy, Thục, Ngô. Tuy nhiên, trong cục diện này người chiến thắng lớn nhất của Tam Quốc là ai?
Là Tư Mã Ý. Tào Tháo, Lưu Bị, Tôn Quyền tranh đấu cả đời, cuối cùng vẫn rơi vào kết cục người ᴄʜếᴛ nước mất, còn Tư Mã Ý lại “tẩm ngẩm tầm ngầm”, thông qua nỗ lực suốt 3 đời, đoạt được giang sơn của Tào Tháo, cháu của Tư Mã Ý là Tư Mã Viêm phế Ngụy lập Tấn, không lâu sau, bình định Đông Ngô, cuối cùng thống nhất thiên hạ.
Tư Mã Ý là mưu sĩ nổi tiếng chẳng kém gì Gia Cát Lượng, ông không chỉ giỏi dẫn binh đ.ánh trận, mà còn có mắt nhìn người rất tinh tường. Năm xưa, khi Tư Mã Ý vẫn còn là đại thần dưới trướng của Ngụy Văn Đế Tào Phi, đã từng phát hiện và cất nhắc một tiểu tốt vô danh ở thành Lạc Dương, không ngờ nhiều năm sau, cũng chính tiểu tốt này, đã làm được việc mà chính Tư Mã Ý cũng không ngờ tới, khiến Lưu Bị, Gia Cát Lượng ᴄʜếᴛ không nhắm mắt. Tiểu tốt ấy chính là Đặng Ngải.
Đặng Ngải (197 – 264) tự Sĩ Tái, là một đại tướng trứ danh của Tào Ngụy dưới thời Tam Quốc. Xuất thân nghèo khó, ngay từ nhỏ, ông đã phải theo mẹ di cư về vùng Dĩnh Xuyên làm nông dân trong chế độ Tuntian (hệ thống Tuntian là một hệ thống nông nghiệp được thúc đẩy bởi nhà nước bắt nguồn từ triều đại Tây Hán, Trung Quốc. Nó được sử dụng rộng rãi vào cuối triều đại Đông Hán khi lãnh chúa Tào Tháo là người đứng đầu trên thực tế của chính quyền trung ương Hán).
Trong thời kì Tam Quốc, những nông dân làm việc trong hệ thống Tuntian muốn xuất đầu lộ diện là điều vô cùng khó khăn, Đặng Ngải cứ như vậy, làm nông suốt hơn 20 năm trời. Sau này, nhờ tài năng và sự ham học hỏi của mình, Đặng Ngải được tiến cử làm Đô Úy điển nông, giúp quản lý chuyện ở Tuntian.
Đặng Ngải vốn rất thích quân sự, lúc rảnh rỗi, mỗi lần thấy sông núi là ông đều sẽ dừng lại quan sát địa hình, chỉ điểm nơi đóng quân, dù có bị người khác chê cười ông cũng không quan tâm.
Có một năm, Đặng Ngải tuân lệnh tới thành Lạc Dương báo cáo kết quả Tuntian, vừa hay gặp được Tư Mã Ý, Tư Mã Ý sau khi nghe Đặng Ngải trình bày về phương thức Tuntian mới, vô cùng tán thưởng, quyết định đề bạt Đặng Ngải làm nhân viên trong phủ Thái úy, sau thăng chức lên làm Thượng thư lang.
Tam Quốc Chí ghi chép ngắn gọn lại sự việc trên như sau: “Mỗi kiến cao sơn đại trạch, triếp quy độ chỉ họa quân doanh xứ sở, thời nhân đa tiếu yên. Hậu vi điển nông gương kỷ, thượng kí sử, nhân sử kiến Thái úy Tư Mã Tuyên Vương. Tuyên Vương kì chi, từ chi vi duyện, thiên Thượng Thư lang.”
Phương thức Tuntian của Đặng Ngải nhanh chóng được nước Ngụy áp dụng trên phạm vi lớn, vài năm sau, từ Kinh đô tới Thọ Xuân, cả một dọc xuất hiện cảnh tượng phồn hoa thịnh vượng. Có thể nói, chính quyền Tào Ngụy có thể duy trì được thực quyền xuyên suốt như vậy, đặc biệt là giai đoạn sau, phương thức Tuntian của Đặng Ngải đóng một vai trò vô cùng lớn.
Sau năm 243 CN, Đặng Ngải bắt đầu nhậm chức Tướng lĩnh khu vực phía Tây của Ngụy quốc, phụ trách dẫn binh đối kháng lại với Thục quốc. Tới năm 263 CN, Đặng Ngải được thăng chức lên làm Tướng Quân, cũng trong năm này, Ngụy quốc tập kết ba lộ quân, chinh phạt Thục Quốc, Đặng Ngải dẫn dắt hơn ba vạn binh tham chiến.
Tư Mã Ý trên màn ảnh nhỏ
Trong khi Ngụy, Thục chưa phân được thắng thua, Đặng Ngải dẫn dắt một tốp binh tinh nhuệ băng qua Kiếm Các, nơi Khương Duy đóng quân, từ cốc đạo Dương Bình, đi qua hơn 700m cao sơn h.iểm cốc hoang vu, tới đường cùng, khi tiến lui lưỡng nan, Đặng Ngải dẫn đầu dùng nỉ bọc thân lăn xuống sườn đồi. Cứ như vậy, quân đội do Đặng Ngải dẫn dắt tới được Thành Đô một cách đầy bất ngờ.
Mùa thu năm 263, Tư Mã Chiêu quyết định đem đại quân đ.ánh thẳng vào Thành Đô của nước Thục, phái Đặng Ngải cùng với Chung Hội cùng tiến đ.ánh, trong đó ba vạn quân do Đặng Ngải chỉ huy được lệnh đ.ánh bọc vào sau lưng quân Thục.
Ông sai thái thú Thiên Thủy Vương Kì dẫn quân đuổi đ.ánh cánh quân của Khương Duy. Cùng lúc đó cánh quân ba vạn người khác do Gia Cát Tự chỉ huy cũng chiếm được vùng Vũ Đô, tiến gần đến Âm Bình, cắt đường rút lui của Khương Duy và dồn ông ta Khổng U cốc, tuy nhiên sau đó Khương Duy trốn thoát.
Nghe tin hai cánh quân Ngụy kéo đến, nước Thục mới cử Trương Dực, Đổng Quyết dẫn quân tới Dương An lập trại tiếp ứng. Sau đó Chung Hội t.ấn c.ông dữ dội vào Hán Trung và Lạc Thành và nhanh chóng công hạ Hán Trung, buộc Khương Duy rút về Kiếm Các.
Tháng 10 năm 263, Đặng Ngải cho tiến quân theo đường núi Âm Bình, vượt qua Cảnh Cốc, đ.ánh bại tướng Thục là Gia Cát Chiêm (con trai của Gia Cát Lượng) ở Miên Trúc rồi tiến thẳng vào Thành Đô. Sau đó ông đem quân đi lẻn về phía núi Âm Bình, một vùng núi non hiểm trở, nơi mà quân Thục không phòng bị, trấn thủ Giang Du là Mã Mạc đầu hàng.
Quân Ngụy ra khỏi 800 dặm đường núi hoang vắng, xuống đồng bằng phá thành Miên Trúc. Đặng Trung và Tư Mã Sư Toản đưa hai cánh quân tả hữu ra giao chiến với Gia Cát Chiêm, gặp bất lợi định quay về. Đặng Ngải không chịu và phái trở lại tham chiến. Lần này quân Ngụy ɢɪếᴛ ᴄʜếᴛ Gia Cát Chiêm vào thẳng Thành Đô.
Lưu Thiện nghe được tin quân Ngụy tới chân thành, vô cùng hoảng s.ợ, vì muốn bảo toàn tính mạng nên đã lập tức hạ lệnh mở cổng thành đầu hàng. Cứ như vây, Đặng Ngải dẫn quân vào Thành Đô, nước Thục ᴅɪệᴛ ᴠᴏɴɢ. Tâm huyết cả đời của Lưu Bị, Gia Cát Lượng, cứ như vậy bị nhánh quân của Đặng Ngải ᴛɪêᴜ ᴅɪệᴛ, hai người nếu mà biết chuyện này, e là có ᴄʜếᴛ cũng không nhắm mắt.
Trận chiến ᴛɪêᴜ ᴅɪệᴛ nước Thục là đỉnh cao trong sự nghiệp của Đặng Ngải, song đồng thời cũng là trận chiến cuối cùng trong cuộc đời ông. Đặng Ngải phong cho Hậu Chủ làm Phiêu kỵ tướng quân rồi đưa về Lạc Dương.
