Là 1 trong “Ngũ Hổ Tướng” của Lưu Bị, góp công lớn vào việc thành lập nhà Thục Hán. Tuy nhiên, nguyên mẫu thực sự của Triệu Tử Long trong tiểu thuyết Tam Quốc diễn nghĩa của La Quán Trung: một tướng tài có thật trong chính sử, từng lập nhiều công trạng, lại không được người đời sau nhớ tới….
Triệu Vân sinh tại Chân Định, thuộc quận Thường Sơn (hiện nay là huyện Chính Định, Hà Bắc, Trung Quốc). Vân được cho là có ngoại hình hùng dũng, uy phong lẫm liệt, giỏi võ nghệ và có tài thao lược. Tam Quốc diễn nghĩa miêu tả ước lệ rằng Vân “cao tám thước, mắt rồng, mày rậm, má bầu, mặt rộng, sống mũi diều hâu, lưng sói, tay vượn, cưỡi Bạch Long mã, uy phong lẫm liệt”.
Thường Sơn Triệu Tử Long – nhân vật huyền thoại trong Tam Quốc Diễn Nghĩa
Nhân vật Triệu Vân còn được được mệnh danh là 1 trong “ngũ hổ tướng” của Lưu Bị. Nhưng các sử gia khẳng định Triệu Vân không được đứng ngang hàng với 4 vị tướng kia: Khi Lưu Bị xưng vương đã phong 4 𝚌𝚑𝚞̛́𝚌 𝚟𝚞̣ 𝚚𝚞𝚊̂𝚗 𝚜𝚞̛̣ cao nhất cho 4 người: Quan Vũ là Tiền tướng quân, Trương Phi – Hữu tướng quân, Mã Siêu – Tả tướng quân và Hoàng Trung – Hậu tướng quân, còn Triệu Vân chỉ là Dực quân tướng quân đứng dưới 4 người đó.
Hình ảnh Triệu Vân trong Tam quốc diễn nghĩa luôn được mô tả là 𝚟𝚒𝚎̂𝚗 𝚝𝚞̛𝚘̛́𝚗𝚐 đ𝚊́𝚗𝚑 𝚝𝚛𝚊̣̂𝚗 𝚍𝚞̃𝚗𝚐 𝚖𝚊̃𝚗𝚑, quả cảm nhưng chắc chắn, tận tụy. Triệu Vân là 𝚝𝚞̛𝚘̛́𝚗𝚐 có uy dũng ngoài 𝚖𝚊̣̆𝚝 𝚝𝚛𝚊̣̂𝚗, còn trong màn trướng, ông là người chính trực, lâm sự bình tĩnh, một lòng vì nước, rất được lòng mọi người. Trong việc chính sự, Triệu Vân cũng được xem là người có tư duy nhạy bén, suy nghĩ thấu đáo.
Đặc biệt chân dung nhân vật Triệu Vân nổi bật trong trận Đương Dương Tràng Bản, như một siêu anh hùng: cưỡi Bạch Long mã vừa ôm A Đẩu vừa 𝚙𝚑𝚊́ 𝚟𝚊̂𝚢 hàng vạn quân Tào, 𝚌𝚑𝚎́𝚖 𝚐𝚊̃𝚢 2 lá cờ to, g.i.ế.t 50 tướng quân Tào, g.i.ế.t cận vệ Hạ Hầu Ân của Tào Tháo, rồi 𝚌𝚞̛𝚘̛́𝚙 𝚕𝚊̂́𝚢 𝚝𝚑𝚊𝚗𝚑 𝚐𝚞̛𝚘̛𝚖 𝚋𝚊́𝚞 Thanh Công.
Thống kê từ Tam Quốc diễn nghĩa, Triệu Vân có thành tích 𝚐𝚒𝚊𝚘 đ𝚊̂́𝚞 𝚝𝚊𝚢 đ𝚘̂𝚒 𝚋𝚊̂́𝚝 𝚔𝚑𝚊̉ 𝚌𝚑𝚒𝚎̂́𝚗 𝚋𝚊̣𝚒, 𝚝𝚘̂̉𝚗𝚐 𝚌𝚘̣̂𝚗𝚐 𝚐𝚒𝚎̂́𝚝 𝚌𝚑𝚎̂́𝚝 23 danh tướng phía đối thủ. Triệu Vân là hiện tượng đặc trưng nổi bật tại Trung Quốc phổ biến trong văn hóa, văn học, nghệ thuật và những giai thoại, được dân gian khai thác truyền qua nhiều thế kỷ.
Nguyên mẫu của Triệu Vân là Trần Đáo – một tưởng giỏi thủ lĩnh đội hộ vệ Lưu Bị
Nhưng đó là Triệu Vân của Tam Quốc Diễn Nghĩa. Còn Triệu Vân trong thực tế thì sao? Câu trả lời đầu tiên và quan trọng nhất, Triệu Vân dù là tướng có thật của Lưu Bị thời Tam Quốc nhưng không có nhiều công trạng đáng kể.
Chính xác hơn, nguyên mẫu của Triệu Vân, mà La Quán Trung xây dựng trong Tam Quốc diễn nghĩa, là một tướng có tên Trần Đáo. Trần Đáo tên tự Thúc Chí, người quận Nhữ Nam, Dự Châu, tướng lãnh nhà Thục Hán thời Tam Quốc trong lịch sử Trung Quốc. Trần Đáo theo Lưu Bị từ khi ông ta còn ở Dự Châu, có tiếng là một tướng giỏi, thống lãnh đội quân thân vệ gọi là Bạch Mạo Nhị.
Năm 223, sau khi Lưu Bị m.ấ.t, Đáo đến Vĩnh An giữ chức đô đốc, dưới quyền Lý Nghiêm. Năm 226, Lý Nghiêm dời đi Giang Châu, lưu Đáo ở lại Vĩnh An. Đáo m.ấ.t khi đang ở chức, theo nhiều ghi chép (chưa thống nhất) khả năng là ông q.u.a đ.ờ.i vào năm 248.
Trần Đáo là nhân vật có thực và cũng nắm giữ 1 vai trò quan trọng của nhà Thục Hán nhưng không được xuất hiện trong Tam Quốc diễn nghĩa của La Quán Trung. Vì trong tác phẩm này, nhân vật Triệu Vân đã được “tổng hợp” cả vai trò, chiến tích và công trạng Trần Đáo. Hình ảnh Trần Đáo chỉ huy quân hộ vệ cưỡi ngựa trắng oai phong lẫm liệt luôn ở bên cạnh bảo vệ Lưu Bị, do đó cũng được chuyển qua cho Triệu Vân.
Không có ghi chép lịch sử về thành tích giao đấu tay đôi của Trần Đáo nhưng ông được sử gia đánh giá là một tướng tài, được Lưu Bị vô cùng tin cậy. Nhiệm vụ chính của Trần Đáo là 𝚋𝚊̉𝚘 𝚟𝚎̣̂ 𝚜𝚞̛̣ 𝚊𝚗 𝚗𝚐𝚞𝚢 của chúa công Lưu Bị. Trong vai trò một thủ lĩnh đội hộ vệ Bạch Mạo Nhị, Trần Đào lập được nhiều công trạng.
Trần Đáo lập nhiều công lớn, đặc biệt là 2 lần cứu Lưu Bị 𝚝𝚑𝚘𝚊́𝚝 𝚌𝚑𝚎̂́𝚝 nhưng công lao của ông lại được tính cho… Triệu Vân
Đáng kể nhất là 2 lần được chính sử chép lại sau đây: Đầu tiên, Trần Đáo giúp Lưu Bị 𝚝𝚑𝚘𝚊́𝚝 𝚑𝚒𝚎̂̉𝚖 ở dốc Trường Bản trong 𝚌𝚞𝚘̣̂𝚌 𝚝𝚛𝚞𝚢 đ𝚞𝚘̂̉𝚒 của Tào Tháo. Và thứ hai, là đưa Lưu Bị an toàn về thành Bạch Đế sau khi 𝚝𝚛𝚞́𝚗𝚐 𝚔𝚎̂́ 𝚑𝚘̉𝚊 𝚌𝚘̂𝚗𝚐 của Lục Tốn dẫn đến đ𝚊̣𝚒 𝚋𝚊̣𝚒 ở Di Lăng.
Trong Tam Quốc diễn nghĩa của La Quán Trung, như chúng ta từng đọc: Triệu Vân được mô tả như anh hùng cái thế ở trận Đương Dương – Trường Bản sau khi Lưu Bị lạc m.ấ.t Vân trong cuộc tháo chạy. Trong khi thực tế, nguyên mẫu Trần Đáo vẫn luôn theo sát Lưu Bị, 𝚝𝚊̉ 𝚡𝚞𝚗𝚐 𝚑𝚞̛̃𝚞 đ𝚘̣̂𝚝 để bảo vệ an toàn cho chúa công.
Còn trong thất bại của Lưu Bị trước Lục Tốn ở Di Lăng, La Quán Trung viết Gia Cát Lượng lệnh Triệu Vân t.h.ủ ở Giang Châu, nghe tin d.ữ dẫn quân hộ tống Lưu Bị ở Mã Yên, đánh lui quân Đông Ngô, rồi rút về thành Bạch Đế. Nhưng theo chính sử, tương quân hộ tống Lưu Bị tháo lui về Bạch Đế là Trần Đáo.
Một nhân vật có nhiều công trạng, được Lưu Bị nhất mực tin tưởng, từng giữ chức Chinh Tây tướng quân, rồi được phong Đình hầu như Trần Đáo rốt cuộc lại phải chịu vai “kẻ bên lề” đứng sau ánh hào quang huyền thoại của Triệu Vân, há chẳng phải 𝚗𝚘̂̃𝚒 𝚘𝚊𝚗 𝚔𝚑𝚞𝚊̂́𝚝 hàng ngàn năm hay sao?
