Trong các bộ phim truyền hình, hay điện ảnh, chúng ta thấy Gia Cát Lượng thường xuyên cầm một chiếc quạt trên tay, hơn nữa gần như không bao giờ ngừng phe phẩy. Có lẽ rất nhiều người từng đặt câu hỏi: Rốt cuộc vì sao Gia Cát Lượng lại thường xuyên cầm chiếc quạt đó phe phẩy trên tay?
Bài viết sau đây sẽ giải đáp câu hỏi này.
Tác dụng của quạt lông vũ trắng của Gia Cát Lượng
Đầu tiên, xin trích dẫn khảo chứng của nhà sử học Chu Nhất Lương (Trung Quốc) về công dụng của chiếc quạt lông vũ trắng trong tay Gia Cát Lượng.
“Thái bình ngự lãm” có viết Gia Cát Lượng đóng quân ở Vị Tân, “Lượng ngồi xe ngựa, cầm quạt lông vũ trắng chỉ huy ba quân, tiến dừng theo nó”.
Căn cứ theo ghi chép trong sử liệu và khảo chứng của ông Chu Nhất Lương, Gia Cát Lượng cầm quạt lông vũ trắng là để chỉ huy q̲u̲â̲n̲ ̲đ̲ộ̲i̲ ̲t̲á̲c̲ ̲c̲h̲i̲ế̲n̲. Gia Cát Lượng tiến quân tới Vị Nam vào tháng tám, thời tiết nóng nực, cũng có thể dùng để quạt gió, cho nên cần khảo chứng thêm nữa.
“Tấn thư. Cố Vinh truyện”: Vinh vẫy quạt lông vũ, quân của đám p̲h̲ả̲n̲ ̲t̲h̲ầ̲n̲ ̲t̲a̲n̲ ̲t̲á̲c̲.
“Bắc Tề thư. Lục Pháp Hoà truyện”: Pháp Hoà cầm quạt trắng phất gió, hướng gió liền ngược lại.
“Nguỵ thư. Phó Vĩnh truyện”: Vĩnh thua trước tướng Nam Tề là Bùi Thúc Nghiệp tại Dự Châu, lấy được hơn vạn tản phiến, cổ mạc, giáp trượng.
Căn cứ khảo chứng của ông Chu Nhất Lương, sự kiện Cố Vinh đ̲á̲n̲h̲ ̲b̲ạ̲i̲ Trần Mẫn xảy ra vào tháng hai, vậy thì Cố Vinh cầm quạt lông vũ trắng chắc chắn không phải để xua tan cơn nóng. Cũng với lý do ấy, t̲r̲ậ̲n̲ ̲c̲h̲i̲ế̲n̲ giữa Phó Vĩnh và Bùi Thúc Nghiệp diễn ra vào tháng mười hai, chiếc quạt thu được cũng không thể nào dùng để quạt mát.
Sử liệu ghi chép về quạt lông vũ trắng xảy ra khi hai quân g̲i̲a̲o̲ ̲t̲r̲a̲n̲h̲, hơn nữa đều được ghi lại trong truyện ký của nhiều nhân vật lịch sử, có thể kết luận cách thức chỉ huy ̲t̲á̲c̲ ̲c̲h̲i̲ế̲n̲ này không chỉ riêng Gia Cát Lượng mới có, mà là một cách thức được ứng dụng rộng rãi trong chỉ huy t̲á̲c̲ ̲c̲h̲i̲ế̲n̲ ̲thời Ngụy-Tấn-Nam-Bắc triều.
Bài thơ “Phú đắc bạch vũ phiến” của Tiêu Cương thời Nam Lương:
Khả liên bạch vũ phiến,
Khước thử phức lai phân.
Chung vô cố thứ tử,
Thuỳ vi nhất huy quân.
Tiêu Cương nhìn quạt lông vũ trắng lại nhớ tới Cố Vinh, nghĩ tới Nam Lương phải đối mặt với l̲o̲ạ̲n̲ Hầu Cảnh, nhưng bá quan văn võ trong triều lại không ai được như Cố Vinh để giải quyết khó khăn cho triều đình.
Ngoài ra, trong những văn tịch khác của thời Ngụy-Tấn-Nam-Bắc triều cũng có ghi chép liên quan tới quạt lông vũ trắng, giống như trong sách sử.
Quạt lông vũ trắng có liên quan mật thiết với hai quân g̲i̲a̲o̲ ̲t̲r̲a̲n̲h̲, thêm một bước chứng minh tác dụng của quạt lông vũ trắng là để chỉ huy q̲u̲â̲n̲ ̲đ̲ộ̲i̲ ̲t̲á̲c̲ ̲c̲h̲i̲ế̲n̲.
Tranh vẽ nhân vật Gia Cát Lượng cầm quạt ra tr.ận.
“Diễn phồn lộ”: Cầm quạt lông vũ trắng để trở nên nổi bật, giúp quân lính ngước lên dễ nhìn thấy.
Về câu hỏi tại sao sử dụng quạt lông vũ trắng để chỉ huy q̲u̲â̲n̲ ̲đ̲ộ̲i̲, ông Chu Nhất Lương cũng tiến hành nghiên cứu. Do quạt lông vũ trắng có màu trắng tinh, dễ được thuộc hạ nhận biết, đây là lý do cốt lõi nhất.
“Lương thư.Vi Duệ truyện”: Duệ ngồi xe gỗ, cầm gậy như ý trắng chỉ huy q̲u̲â̲n̲ ̲đ̲ộ̲i̲.
Tất nhiên, cũng có người sử dụng những đồ vật khác để chỉ huy q̲u̲â̲n̲ ̲đ̲ộ̲i̲ theo sở thích của mình. Vi Duệ của nhà Lương cũng từng dùng gậy như ý bằng bạch ngọc chỉ huy q̲u̲â̲n̲ ̲đ̲ộ̲i̲ ̲t̲á̲c̲ ̲c̲h̲i̲ế̲n̲. Thế nhưng gậy như ý bạch ngọc và quạt lông vũ trắng có một đặc điểm chung, đó là có màu trắng tinh khiết, dễ dàng nhận ra.
Thông qua những khảo chứng trên của nhà sử học Chu Nhất Lương, có thể thấy quạt lông vũ trắng có màu sắc bắt mắt, dễ dàng phân biệt, vào thời Ngụy-Tấn-Nam-Bắc triều có công dụng chủ yếu là chỉ huy q̲u̲â̲n̲ ̲đ̲ộ̲i̲ ̲t̲á̲c̲ ̲c̲h̲i̲ế̲n̲..
Ngoài ra, tại một quốc đảo nọ thời xưa vẫn luôn học tập văn hoá tiên tiến của Trung Quốc, khi thôn trưởng của họ tổ chức cho hàng trăm người g̲i̲a̲o̲ ̲c̲h̲i̲ế̲n̲ cũng cầm trong tay một thứ tựa như quạt để chỉ huy c̲h̲i̲ế̲n̲ đ̲ấ̲u̲.
Hiện vẫn chưa rõ điều này có chịu ảnh hưởng từ thời kỳ Ngụy-Tấn-Nam-Bắc triều hay không, còn phải chờ khảo chứng.
Tranh vẽ minh họa.
Lý do Gia Cát Lượng thường xuyên cầm quạt trên tay
Cuối cùng là câu hỏi tại sao Gia Cát Lượng thường xuyên cầm quạt, phe phẩy trên tay.
Căn cứ vào những luận chứng đã nêu, chiếc quạt lông vũ trắng trong tay Gia Cát Lượng chủ yếu được dùng để chỉ huy q̲u̲â̲n̲ ̲đ̲ộ̲i̲ ̲t̲á̲c̲ ̲c̲h̲i̲ế̲n̲.
Còn tại sao chiếc quạt lúc nào cũng thấy ở trên tay Gia Cát Lượng, việc này có lẽ đều nhờ công của các tác phẩm điện ảnh, truyền hình, trò chơi hiện đại đã nhào nặn thành công hình tượng Gia Cát Lượng, khiến quạt lông vũ trắng và khăn vấn đầu trở thành vật bất ly thân của Khổng Minh tiên sinh, không cầm quạt lông vũ trắng có khi sẽ làm nhân vật… không còn giống Gia Cát Lượng nữa.
*Theo quan điểm của Qulishi
