Tư Mã Ý là một trong những nhân vật kiệt xuất nhất lịch sử Tam quốc, mở đầu triều đại nhà Tây Tấn hùng mạnh, nhưng vì đâu chỉ sau 4 đời, nhà Tây Tấn nhanh chóng sụp đổ?
Khi còn sống, Tư Mã Ý nổi tiếng là người biết nhìn xa trông rộng. Ông cho hai con cả Tư Mã Sư và con thứ Tư Mã Viêm được trải qua những 𝑡𝑟𝑎̣̂𝑛 𝑐ℎ𝑖𝑒̂́𝑛 𝑡𝑟𝑎𝑛ℎ 𝑘ℎ𝑜̂́𝑐 𝑙𝑖𝑒̣̂𝑡.
Ông cũng khuyên bảo hai con biết nhẫn nhịn chờ thời cơ khi những vua nối dõi nhà Tào Ngụy ngày càng yếu đuối. Tất cả những sự chuẩn bị của Tư Mã Ý đều đem đến kết quả.
Đó là cháu nội Tư Mã Viêm 𝑙𝑎̣̂𝑡 đ𝑜̂̉ nhà Ngụy, chính thức lên ngôi hoàng đế, mở đầu cho thời kỳ nhà Tư Mã thống trị thiên hạ. Nhưng Tư Mã Ý qua đời khi 73 tuổi, ông không thể biết được rằng đến những thế hệ sau, nhà Tư Mã đã đi xuống dốc một cách nhanh chóng không kém.
Cháu nội Tư Mã Viêm thống nhất thiên hạ
Chính sử Trung Quốc coi nhà Tây Tấn bắt đầu hình thành từ Tư Mã Ý, đại thần nhà Ngụy thời Tam Quốc. Sau khi Ngụy Minh đế Tào Tuấn qua đời năm 239, vua nhỏ Tào Phương không có thực quyền, cha con Tư Mã Ý độc chiếm quyền lực.
Sau khi Tư Mã Ý qua đời, con trai là Tư Mã Chiêu 𝑔𝑖𝑒̂́𝑡 𝑐ℎ𝑒̂́𝑡 vua Ngụy, dựng nên vị vua bù nhìn Tào Hoán, é.p vua phong vương, cấp đất cho mình. Nhà Tấn hình thành ngay trong lãnh thổ nhà Ngụy kể từ đó.
Nhưng phải đến năm 266, cháu nội Tư Mã Ý là Tư Mã Viêm mới chính thức buộc Ngụy đế Tào Hoán nhường ngôi. Sau 45 năm tồn tại, nước Tào Ngụy đến đây là 𝑑𝑖𝑒̣̂𝑡 𝑣𝑜𝑛𝑔.
Năm 279, Tấn Vũ Đế mở chiến dịch phạt Đông Ngô và đây cũng là cuộc chiến cuối cùng trong lịch sử Trung Quốc thời Tam quốc.
Nhà Đông Ngô khi đó rơi vào 𝑘ℎ𝑢̉𝑛𝑔 ℎ𝑜𝑎̉𝑛𝑔 kể từ khi Tôn Quyền qua đời. Cháu nội Tôn Hạo lên ngôi hoàng đế, ℎ𝑜𝑎𝑛𝑔 𝑑𝑎̂𝑚 𝑣𝑜̂ đ𝑎̣𝑜, 𝑥𝑎 𝑥𝑖̉ 𝑐𝑢̀𝑛𝑔 𝑐𝑢̛̣𝑐, 𝑔𝑖𝑒̂́𝑡 ℎ𝑎̣𝑖 trung lương, tin dùng hoạn quan, việc chính sự thì ít để tâm tới, vì thế thế nước Giang Đông suy yếu.
Sau khi Tấn Vũ Đế qua đời, nhà Tây Tấn nhanh chóng suy yếu.
Trước đà tiến quân của 20 vạn quân Tấn, bao gồm cả đường bộ và đường thủy, quân Đông Ngô 𝑐ℎ𝑜̂́𝑛𝑔 𝑐𝑢̛̣ yếu ớt vì chỉ còn một mình Đô đốc Lục Cảnh là quyết chiến, các tướng khác chỉ lo 𝑡ℎ𝑎𝑚 𝑛ℎ𝑢̃𝑛𝑔, vơ vét của cải nhân lúc 𝑙𝑜𝑎̣𝑛 𝑙𝑎̣𝑐.
Sau khi Lục Cảnh 𝑡𝑢̛̉ 𝑡𝑟𝑎̣̂𝑛, Tôn Hạo bắt chước hậu chủ Lưu Thiện của Thục Hán, tự 𝑡𝑟𝑜́𝑖 mình đem nộp cho nhà Tấn. Cục diện Tam quốc chấm dứt từ đây.
Sử sách sau này nhìn nhận Tấn Vũ Đế là vị hoàng đế có tư chất thông minh, có tài trị quốc nhưng ℎ𝑜𝑎𝑛𝑔 𝑑𝑎̂𝑚 𝑣𝑜̂ đ𝑎̣𝑜. Không may cho nhà Tấn là Tấn Vũ Đế sớm qua đời năm 290, thọ 54 tuổi.
Vấn đề hòa hợp dân tộc giữa các tộc người thiểu số, 𝑘𝑖𝑒̂̉𝑚 𝑠𝑜𝑎́𝑡 𝑞𝑢𝑦𝑒̂̀𝑛 𝑙𝑢̛̣𝑐 của các thành viên trong hoàng tộc từ đó vẫn còn dang dở.
Vị vua ngu đần chấm dứt triều đại nhà Tây Tấn
Theo chính sử Trung Quốc, Tấn Vũ Đế Tư Mã Viêm có 2 hoàng hậu cùng mang họ Dương. Người thứ nhất là Dương Diễm, người thứ hai là Dương Chỉ. Tư Mã Trung là con thứ hai của Vũ Đế với Dương Diễm. Người con cả mất sớm khi còn nhỏ nên Tư Mã Trung trở thành thái tử nối ngôi nhà Tây Tấn.
Tư Mã Trung trí tuệ kém phát triển, không giống như người bình thường. Theo đánh giá của các sử gia Trung Quốc, Tư Mã Trung là người ngu ngốc, không có năng lực lãnh đạo.
Thấy Tư Mã Trung trí tuệ kém, Vũ đế cũng có lo ngại về người kế vị, bèn làm phép thử.
Vũ Đế giao cho Trung phê thử một tập tấu sớ của các quan. Vợ Trung là Giả phi Nam Phong bèn sai người làm hộ, lại khéo léo dùng lối văn chân phương nông cạn để diễn đạt. Tư Mã Trung cứ thế chép theo bài mẫu và mang nộp cho vua cha. Nhờ đó mà Tấn Vũ đế không còn nghĩ đến chuyện thay thái tử.
Con cả của Tư Mã Trung là Tư Mã Duật, thì trái ngược với cha, từ nhỏ đã tỏ ra thông minh lanh lợi, khiến ông nội Tấn Vũ Đế rất yêu quý.
Quần thần nhiều lần khuyên Tấn Vũ đế nên thay thái tử. Vũ đế cho rằng tuy con dốt nhưng cháu giỏi thì sau này có thể giúp.
Các sử gia Trung Quốc sau này cho rằng Vũ Đế đã sai lầm vì Duật không phải là con ruột của Giả phi Nam Phong, mà là con một người vợ khác của Tư Mã Trung. Điều này dẫn đến những 𝑏𝑖𝑒̂́𝑛 𝑐𝑜̂́ về sau.
Tư Mã Trung là vị vua khiến nhà Tây Tấn sụp đổ.
Năm 290, Tấn Vũ Đế mất, Tư Mã Trung lên nối ngôi, tự là Tấn Huệ Đế. Giả phi làm hoàng hậu.
Giả hậu thấy Huệ Đế ngây ngô, muốn đoạt quyền hành. Giả hậu chuyên quyền 𝑘𝑖́𝑐ℎ đ𝑜̣̂𝑛𝑔 các vương thất 𝑡𝑟𝑎𝑛ℎ 𝑞𝑢𝑦𝑒̂̀𝑛 𝑔𝑖𝑒̂́𝑡 ℎ𝑎̣𝑖 lẫn nhau, khởi đầu cho sự kiện “𝐿𝑜𝑎̣𝑛 bát vương”.
Giả hậu không có con trai mà Tư Mã Duật đã lớn nên nghĩ đến chuyện 𝑚𝑢̛𝑢 ℎ𝑎̣𝑖 thái tử. Năm 299, Giả hậu sai người dụ thái tử uống 𝑟𝑢̛𝑜̛̣𝑢 𝑠𝑎𝑦 rồi 𝑙𝑢̛̀𝑎 viết bức thư 𝑝ℎ𝑎̉𝑛 𝑛𝑔ℎ𝑖̣𝑐ℎ.
Thái tử Duật vì quá 𝑠𝑎𝑦 cứ làm theo mà không biết họa giáng xuống đầu. Giả hậu mang thư cho Huệ Đế xem để có cớ bỏ thái tử. Huệ Đế nghe theo, phế Tư Mã Duật làm thứ dân.
Chú của Huệ Đế là Tư Mã Luân nhân cơ hội này lấy cớ 𝑡𝑟𝑖̣ 𝑡𝑜̣̂𝑖 Giả hậu để 𝑘ℎ𝑜̛̉𝑖 𝑏𝑖𝑛ℎ. Khi việc đã thành thì Tư Mã Luân lại quay sang é.p Huệ Đế nhường ngôi.
Hoàng tộc nhà Tư Mã khi đó 𝑝ℎ𝑎̉𝑛 đ𝑜̂́𝑖 chuyện này, hợp sức đ𝑎́𝑛ℎ 𝑏𝑎̣̂𝑡 Tư Mã Luân, đưa Huệ Đế trở lại ngai vàng sau 3 tháng mất ngôi.
Năm 307, Tấn Huệ Đế bị Đông Hải vương Tư Mã Việt – một tông thất nhà Tấn, đ𝑎̂̀𝑢 đ𝑜̣̂𝑐 𝑐ℎ𝑒̂́𝑡. Tấn Huệ Đế bị 𝑠𝑎́𝑡 ℎ𝑎̣𝑖 cùng thời điểm 𝑙𝑜𝑎̣𝑛 bát vương chấm dứt, nhưng khi đó nhà Tấn đã suy tàn, không thể chống đỡ trước sự xâm lấn của các tộc người Hồ ở phương bắc.
