Sự vượt trội của hậu duệ Tư Mã Ý so với hậu duệ của Gia Cát Lượng đã lật mở mọi vấn đề. Đối với ván cờ hậu duệ này, đúng là Gia Cát Lượng đã thua kém so với Tư Mã Ý.
Độc giả đam mê Tam quốc chắc hẳn không thế không nhắc đến hai vị quân sư là Tư Mã Ý và Gia Cát Lượng.
Hai vị này được coi là kỳ phùng địch thủ, đấu với nhau suốt mười mấy năm trời mà vẫn bất phân thắng bại.
Gia Cát Lượng mưu lược hơn người, tính toán khôn khéo, liệu việc như thần, luôn đoán trước được ý đồ của đối phương.
Còn Tư Mã Ý cũng không phải chỉ đơn thuần là một mưu sĩ hay là một nhà quân sự tầm thường. Ông đã sống sót qua 3 đời Tào gia, nổi danh bởi chữ “nhẫn” và sau cùng là người đặt nền móng cho nhà Tấn thay thế nhà Ngụy.
Có thể nói rằng, Gia Cát Lượng và Tư Mã Ý đều là những nhân tài kiệt suất thời Tam Quốc. Từng là trụ cột chèo lái hai tập đoàn chính trị nổi danh lúc bấy giờ. Đáng tiếc, khi cuộc so tài trí vẫn chưa đến hồi ngã ngũ thì Gia Cát Lượng Gia Cát Lượng đã ra đi trong khi cuộc tranh tài còn bất phân thắng bại.
Sau cùng, thứ để so tài thắng, thua giữa hai người rốt cục chỉ có hậu duệ.
Hậu duệ: Ván cờ cuối cùng để so tài giữ hai vị tướng
Trái với tài năng cùng nhãn quan chính trị bậc nhất Tam Quốc, hậu duệ của Gia Cát Lượng chỉ là tướng dưới quyền của Lưu Thiện (con trai Lưu Bị).
Trong khi đó, vào giai đoạn cuối của Tam Quốc, hậu duệ của Tư Mã Ý lại có những thành tích lớn, ngày càng nắm quyền lực lớn, thậm chí là soán ngôi nhà Ngụy, lập ra nhà Tấn, thống nhất thiên hạ Đồng thời khép lại Tam Quốc, một thời kỳ lịch sử với nhiều cuộc chiến đẫm m.á.u.
Về phương diện cầm quân, Gia Cát Lượng và Tư Mã Ý được người đời sau đánh giá là khá ngang tài, ngang sức. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa hậu duệ của 2 vị tướng này rất lớn có thể do nguyên nhân sau:
1. Sự khác biệt của hậu duệ Gia Cát Lượng và Tư Mã Ý
Có thể vấn đề thứ nhất là do Gia Cát Lượng không có nhiều con trai như Tư Mã Ý. Ông chỉ có con trai là Gia Cát Chiêm và một con trai nuôi là Gia Cát Kiều (con trai của Gia Cát Cẩn, anh của Gia Cát Lượng). Do Gia Cát Lượng qua đời trước Tư Mã Ý nên con trai là Gia Cát Chiêm sau này chỉ được là tướng của Thục Hán, sự nghiệp cũng không có gì nổi bật.
Năm 263, Gia Cát Chiêm tiến hành thống lĩnh quân Thục Hán chặn đánh quân Tào do Đặng Ngải và Chung Hội chỉ huy. Nhưng kết quả đã thất bại; Gia Cát Chiêm và con trai là Gia Cát Thượng đều t.ử trận.
Trong khi đó, Tư Mã Ý có 9 người con trai. Trong số ấy, Tư Mã Sư và Tư Mã Chiêu đều có năng lực vượt trội hơn người, được cha rèn luyện từ bé. Sau này, một người trở thành đại tướng của nhà Tào Ngụy, còn một người soán ngôi hoàng đế, lập ra nhà Tấn.
2. Cách giáo dục con khác nhau nên sự tiếp nhận được cũng khác nhau.
Tư Mã Ý năm xưa luôn bị nhà Tào Ngụy đề phòng nên hành sự luôn kiên nhẫn, không lung lay ý chí. Tư Mã Sư và Tư Mã Chiêu lớn lên trong hoàn cảnh đó; hơn nữa nhiều lần được cùng cha tham gia các trận chiến lớn. Do đó, hai người đã học hỏi được rất nhiều, và xuất sắc về nhiều mặt, đặc biệt là biết hướng tầm nhìn đến đại cục.
Ngược lại, do là bậc trung thần hết lòng “cúc cung tận tụy” phục vụ cho nhà Thục Hán, nên cách giáo dục con cái của Gia Cát Lượng cũng chịu ảnh hưởng. Hơn nữa, dù thường xuyên viễn chinh nhưng Gia Cát Lượng lại không tạo điều kiện cho con trai có cơ hội trải nghiệm. Do không được cha dành nhiều thời gian chỉ bảo nên Gia Cát Chiêm không có nhiều kinh nghiệm thực chiến.
3. Triều Thục Hán bấy giờ không mạnh bằng Tào Ngụy và Đông Ngô
Tuy nhiều lần chiến chinh Bắc phạt để đánh Tào Ngụy, nhưng đáng tiếc Gia Cát Lượng lại mất sớm, khiến Thục Hán khó có thể tìm người thay thế để chủ trì đại cục.
Trong khi đó, Tư Mã Ý lại sống rất thọ. Lại trải qua 3 đời Tào gia, và cuối cùng quyền lực của Tào Ngụy cũng nằm trong tay ông, từ đó đặt nền móng vững chắc để con cháu sau này lập ra triệu đại nhà Tấn.
Năm 265, Tấn Vương Tư Mã Viêm (tức cháu nội của Tư Mã Ý) đã phế truất Tào Hoán, chính thức lên ngôi hoàng đế, lập ra nhà Tấn, sử gọi là Tấn Vũ Đế.
Ông đã truy tôn thụy hiệu cho ông nội Tư Mã Ý là Tuyên hoàng đế, miếu hiệu là Cao Tổ, hoàng đế khai quốc của nhà Tấn. Đồng thời truy tôn cha Tư Mã Chiêu là Văn hoàng đế, miếu hiệu là Thái Tổ.
Từ kết cục này rõ ràng có thể thấy được sự vượt trội của hậu duệ Tư Mã Ý so với hậu duệ của Gia Cát Lượng. Đối với ván cờ hậu duệ này, đúng là Gia Cát Lượng đã thua kém so với Tư Mã Ý.
